كاربرد آينه ها و نقش آن در زندگي
مقدمه
بدون شک همه ما هر روز با آینه سر و کار داریم و از آن استفاده می‌کنیم. اما آیا تا کنون از خود پرسیده‌ایم که آینه چگونه بوجود آمده است؟! چگونه به تکامل رسیده است؟! و چه نقشی را در زندگی و دنیای پیشرفته امروزی بازی می‌کند؟! احتمال اینکه اولین آینه ، آبگیرها بوده باشند بسیار قوی است و در واقع واژه “آبگینه” یا “آب گونه” شاید از چنین خاستگاهی بوجود آمده باشد.
آينه عنصري كاربردي است كه به گونه اي با زندگي همه افراد عجين شده است. هيچ فردي را نمي شناسيم كه روزانه حداقل يك بار مقابل آينه قرار نگيرد. استفاده از آينه با اهداف گوناگون و به روش هاي مختلفي صورت مي گيرد. يكي از رايج ترين كاربردهاي آن استفاده شخصي و نماياندن ظاهر افراد و در واقع نقش آن در آرايش و پيرايش است. براي اين منظور انواع و اقسام آينه ها وجود دارد ولي گذشته از اين نوع كاربرد آينه يكي از عناصر مهم و تاثير گذار دكوراسيوني نيز هست به گونه اي كه كاربرد آن در برخي از فضاهاي ساختمان مانند سرويس هاي بهداشتي و اتاق خواب به عنوان عنصري ثابت و جزء لوازم دكوراسيوني كاربردي آن مكان ها به حساب مي آيد. علاوه بر آن از آينه براي زينت بخشيدن گوشه اي از فضاي خانه نيز استفاده مي كنند. به اين ترتيب كه آينه اي را در قابي زيبا بر روي ديوار نصب كرده و يا آن را بر روي كنسولي هماهنگ با ديگر لوازم دكوراسيوني محيط قرار مي دهند كه در اين شرايط علاوه بر نقش كاربردي، تزئيني زيبا براي محيط نيز محسوب مي شود. از ديگر نقاط ساختمان كه معمولاً با هدف تزئيني به نصب آينه اختصاص مي يابد، ديوار بالاي شومينه است. البته نوع و نحوه به كارگيري آن رابطه مستقيمي با سليقه افراد خانه دارد به طور كلي كاربرد آينه به عنوان عنصري تزئيني از ديرباز در فرهنگ ما ايرانيان جايگاه ويژه اي داشته است. اين تعلق خاطر گذشتگان مان را در معماري ساختمان هاي درباريان و افراد متمول، زيارتگاه ها و حتي برخي رستوران ها و فروشگاه هاي قديمي مي توان ديد.
البته اين فرهنگ در ساخت زيارتگاه ها كماكان پابرجاست. گذشته از آن آينه در صنايع دستي برخي از استان هاي كشورمان از جايگاه ويژه اي برخوردار است. آينه كاري بر روي پارچه ها و لباس هاي محلي و سنتي، روميزي، روتختي و كوسن، ديواركوب هاي پارچه اي و بسياري ديگر از صنايع دستي از اين قبيل هنوز هم به وفور ديده مي شود.علاوه بر صنايع دستي امروزه آينه ها در ساخت بسياري از لوازم دكوراسيوني به سبك مدرن نيز كارايي دارد. از جمله آنها به ميزها، ويترين ها، پايه هاي آباژور و لوازمي مانند آنها كه آينه بخش اعظمي را در تركيب ساختاري آنها تشكيل مي دهد مي توان اشاره كرد ولي با تمام اين تفاسير نقش كاربردي آينه در دكوراسيون داخلي از اهميت بسزايي برخوردار است. شما با نصب هدفمند آينه اي بر روي يك ديوار مي توانيد همزمان چندين كاربرد مهم را از آن دريافت كنيد كه از جمله مهم ترين آنها مي توان به افزايش نور محيط توسط آينه اشاره كرد. به اين ترتيب در فضاهايي كه از نور چنداني برخوردار نيستند با نصب آينه اي بزرگ بر روي ديواري مقابل پنجره، نور خورشيد وارد شده از پنجره را افزايش دهيد. اين كاربرد آينه در سطح كوچك تري براي افزايش نور و زيبايي به طور همزمان در ويترين ها نيز ديده مي شود. به اين گونه كه در اغلب ويترين ها براي انعكاس نور، ديواره انتهايي داخل ويترين را با آينه مي پوشانند.
يكي ديگر از كاربردهاي مهم آينه، در فضاهاي كوچك و كم وسعت امروزي است. آينه ها با انعكاس تصوير فضاي مقابلشان اين تصور را در ذهن ايجاد مي كنند ديواري كه به آينه اختصاص يافته ادامه دنباله دار از فضاي خانه است البته هنگامي كه قصد داريد آينه اي را با چنين كاربردي نصب كنيد ابتدا مي بايست هدف از بزرگنمايي مشخص شود.
ممكن است يك اتاق به لحاظ عرض و يا طول كم وسعت باشد كه براي هر كدام محل نصب آينه متفاوت خواهد بود در واقع آينه مي بايست بر روي ديواري نصب گردد كه فضاي مقابل آن كم وسعت است. براي دستيابي به اين هدف و هدف قبلي آن پوشش تمام سطح ديوار با آينه نيز روش كاربردي ديگري است.
تاریخچه
کاوشهای باستان شناسان مبین این نکته جالب است که آینه‌های شخصی و ساده بیش از 50 قرن قدمت دارند و در دورانهای گذشته از ارزشی اغراق آمیز برخوردار بوده‌اند. زمانی در آسیای صغیر آینه را از جنس برنز و مس مفرغ می‌ساختند و آن را صیقل داده و با دسته‌های پر نقش و نگار عرضه می‌کردند و به تدریج آینه‌های فولادی به علت قابلیت صیقل یافتن بیشتر و شفافیت بیشتر ، نسبت به برنز و مس و مفرغ ، جایگزین آینه‌های قدیمی‌تر شدند، تا اینکه تحول اساسی در صنعت تولید آینه بوجود آمد. در قرن 12 میلادی کاربرد شیشه در تولید آینه کشف شد و اولین آینه‌های شیشه‌ای که با ورقه‌هایی پوشیده از سرب به بازار عرضه می‌شدند بوجود آمدند.
مدتی بعد ماهیت سمی بودن سرب آشکار گردید و به همین دلیل استفاده از مخلوط جیوه و قلع بجای سرب آغاز شد. این تغییر و تحولات باعث شدند که ونیز که در آن زمان محل تولید اینگونه آینه‌ها بود به یک قطب اقتصادی تبدیل شود. با وجود این ، اختراع و تولید آینه را نباید جزو نیازهای اولیه و تنها در حد یک ابزار شخصی تصور کنیم، امروزه کاربردهای علمی آینه‌ها بسیار بیشتر از کاربردهای اولیه و ظاهری آنها هستند.
داشنمندان از مدتها قبل خواص آینه‌های تخت و کوژ و کاو (محدب و مقعر) را می‌شناختند و حتی با استفاده از آنها برای متمرکز کردن نور آفتاب وسایلی را برای به آتش کشیدن اجسام اختراع کرده بودند. حتی در این مورد افسانه‌ای وجود دارد که می‌گویند ارشمیدس دانشمند معروف قرن سوم قبل از میلاد بوسیله شبکه‌ای از اینگونه آینه‌ها ، کشتیهای بادبانی مهاجمان رومی را به آتش می‌کشیده است، تا اینکه فرمانروای روم سرانجام در شب موفق به تسخیر شهر “سیراکوز” می‌گردد.
تصویر در آینه‌ها
آینه‌ها سطوح بازتابنده هستند که تصویر جسم نورانی قرار گرفته در جلوی خودشان را نشان می‌دهند، بسته به فاصله جسم از آینه مشخصات تصویر (مکان – وارونگی – برگردان جانبی – بزرگی) ممکن است متفاوت باشد. این وسیله نوری از دیر باز در زندگی بشر نقش عمده‌ای داشته و استفاده‌های فراوانی از آن به عمل آمده است. در طبیعت شکل گیری تصویر در آب یا در شیشه‌های پنجره و یا سطوح بازتابان فلزی و پدیده‌هایی از این قبیل به وفور وجود دارند. بر حسب نوع کاربرد و چگونگی شکل گیری تصویر و مشخصات آن به دو دسته عمده تقسیم شده‌اند:
آینه‌های تخت
آینه‌هایی هستند که در منازل وجود دارد و از جسم نورانی تصویری مستقیم و مجازی و برگردان تشکیل می‌دهند، طوری که سمت راست جسم برای تصویر سمت چپ به حساب می‌آید و برعکس که در اکثر سیستمهای نوری ساده کاربرد فراوان دارند. در کارهای عادی و مصارف عمومی از این آینه استفاده می‌شود. به لحاظ هزینه پایین و تولید راحت و انبوه سازی و سادگی مکانیزم توسعه فراوانی دارد.
در منازل ، باشگاهها و مغازه‌ها و دکوراسیون در آینه کاری و معماری و در بتینه کاری و تزئینات ساختمان کاربرد فراوان دارند. از قدیم الایام به صورتهای طبیعی یافت می‌شدند، که با پیشرفت علم و صنعت با کیفیتهای بالاتر نیز به بازار عرضه شد که حتی در برخی سیستمهای اپتیکی نیز بکار گرفته‌اند.
موارد استفاده آینه‌های تخت
امروزه بهره وری این آینه‌ها را بالا برده‌اند و آینه‌هایی با ضریب بازتابش بسیار بالایی هم ساخته‌اند. در سیستمهای نوری و برخی دستگاههای حساس نوری از جمله لیزرها از این آینه‌ها استفاده می‌شود، آینه‌های شیشه‌ای نیم بازتابان نیز از این نوعند.
انواع آینه‌های تخت
آینه‌های شیشه‌ای: که بر حسب نوع کیفیت و صیقل بودن شیشه و مواد اندود کننده دارای کیفیت متفاوتی می‌باشند.
آینه‌های فلزی: آینه‌های فلزی را بیشتر از نوع تخت می‌سازند و در دندانپزشکی و قطعات ریز اپتیکی کاربرد دارند.
آینه‌های لایه گذاری شده: آینه‌ای با چند لایه اندود جهت بالا بردن ضریب بازتابش و اصلاح آینه‌ها شیشه‌ای و جلوگیری کامل از شبح نوری ساخته شده‌اند.
آینه‌های کروی
این آینه‌ها به دو دسته عمده آینه‌های محدب و آینه‌های مقعر تقسیم می‌شوند. این آینه‌ها از لحاظ همگرایی و واگرایی پرتوهای نوری و شکل گیری تصویر و بزرگنمایی و وارونگی و سایر مشخصات تصویر کاربردهای ویژه‌ای در سیستمهای نوری دارند.
آینه شلجمی
در چراغهای اتومبیلها و برخی سیستمهای موازی ساز نورها بکار می‌روند، که شکلی شبیه آینه‌های کروی اما متفاوت از آنها دارند.
آینه‌های توان بالا
نوعی آینه‌های چند لایه‌ای هستند که در سیستمهای بازتاب کامل نور و نیز در سیستمهای لیزری و برخی طیف سنجها و محاسبات دقیق و حساس نوری کاربرد دارند.
تقسیمات آینه‌ها
آینه‌ها را بر حسب جنس مواد سازنده و نحوه کارشان به چند دسته عمده بصورت زیر نیز تقسیم بندی می‌کنند که اسامی آنها گویای چگونگی ساخت آنها نیز می‌باشد.
آینه‌های شیشه‌ای
این آینه‌ها از جنس شیشه بوده که پشت آن به توسط مواد باز تابنده اندود شده است و به لحاظ هزینه پایین و مکانیزم ساده کاربرد وسیعی دارند، معمولا سطوح این آینه‌ها به توسط جیوه (Hg) و نقره (Ag) و آلومینیوم (Al) اندود می‌شود. البته یک لایه رنگ هم روی فلز زده می‌شود که از آن محافظت نماید.
آینه‌های فلزی
یک نوع آینه‌های فلزی همان آینه‌ای شیشه‌ای اندود فلزی شده هستند، نوع دوم که بیشتر مد نظر ماست جهت جلوگیری از شبح نوری که از تداخل دو بازتاب لایه خارجی و داخلی آینه ایجاد می‌شود و وضوح تصویر را پایین می‌آورد. آینه‌های تک لایه‌ای فلزی هستند، که فلزات با سطوح صیقل یافته ساخته می‌شود که مشهورترینشان آینه آلومینیومی یا آینه استیل و … که توان بازتابی خوبی دارند و در دستگاههای اپتیکی هم جواب خوبی می‌دهند.
آینه‌های مایع
یک آینه دیگر با سمت گیری بسیار ویژه ، آینه‌ای است که از سطح یک مایع تشکیل می‌یابد. برای مثال ، از یک تشت پر از جیوه و یک باریکه لیزر برای تعیین امتداد قائم یک محل استفاده می‌شود و به منزله یک شاقول اپتیکی دقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای همین مقصود ، می‌توان حتی از مایعاتی که قدرت بازتابی کمتری دارند ولی سمی نیستند، استفاده کرد.
کاربردها
برای اولین بار “اسحق نیوتن” داشنمند معروف انگلیسی و کاشف قانون جاذبه ، از آینه‌ها در ساخت تلسکوپ جدید که خود اختراع کرده بود بهره جست و به این ترتیب نسل جدید از این گونه تلسکوپها را بوجود آورد. از آن زمان ، یعنی از سال 1671م تا کنون آینه‌های بسیار شفافتر و بزرگتر و در نتیجه تلسکوپهای بسیار عظیمتر و دقیقتری توسط دانشمندان گوناگون بوجود آمده‌اند. تلسکوپهایی که برای ساخت آنها هزینه‌های بسیار گزافی صرف شده است. برای نمونه ، آینه تلسکوپ عظیم رصدخانه کوه پالومار در کالیفرنیا 5 متر و 8 میلیمتر قطر و حدود 20 تن وزن دارد! چنین آینه‌هایی با دقت و شفافیت بسیار بالایی که دارند می‌توانند نگاه انسانهای کنجکاو و جستجو گران فضا را تا اعماق فضا گسترش دهند.
البته باید اقرار کرد در واقع بدون وجود اینگونه آینه‌ها نگاه انسان کنونی از سطح زمین فراتر نمی‌رفت. بنابراین یکی از نتایج اختراع و تکامل آینه‌ها ، گسترش نگاه انسان از کیهان و برملا شدن بسیاری از رازهای پیدایش هستی را در بر داشته است. علاوه بر این ، در بسیاری از تکنیکهای پیچیده هواپیمایی و سیستمهای رادار ، انواع میکروسکوپها و ابزار آلات پزشکی و بسیاری از ابزارهای پیشرفته کنونی ، انواع گوناگون آینه‌ها ، نقشی بسیار اساسی را به عهده دارند.
بنابراین انسان بدون آینه ، هرگز صاحب علوم امروزی و تکنولوژی امروزی نمی‌شد و بسیاری از رازهای دنیای علم و طبیعت و کهکشانها برای انسان ناشناخته باقی می‌ماند. اما ، این مسأله‌ای نبود که بتوان به کمک تلسکوپهای زمینی به آن دست افت و در حقیقت از اینجا بود که پروژه‌های پر خرجی آغاز شد.